Her internet kullanıcısının bilmesi gereken kavramlar

5651 sayılı İnternet Yasası yeniden düzenlendi. Bu sırada pek çok kavram dolaşıma girdi. Peki son yıllarda hayatımıza giren bu kavramlar aslında ne ifade ediyor? Erişim sağlayıcı, VPN, proxy, ISS, DNS nedir? İşte yeni yasayla birlikte her internet kullanıcısının bilmesi gereken kavramlar*...

       

ISS /ISP (İnternet servis Sağlayıcı / Internet Service Provider): Kanunda bu şekilde bir terim yok. Bu terim aslen aşağıda gösterilen Erişim Sağlayıcıya karşılık geliyor. Ancak tüm dünyada bu adla anılıyor.

Erişim Sağlayıcı: İnternet toplu kullanım sağlayıcılarına ve abone olan kullanıcılarına internet ortamına erişim olanağı sağlayan işletmeciler ile gerçek veya tüzel kişileri ifade eder. (TTNet, Turkcell, Smile, KabloNet vb.) Ülkemizde insanlar bilgisayarlarını internete bağlamak için farklı, telefonları için farklı, tabletleri için farklı, evleri ve işyerleri için farklı farklı "Erişim Sağlayıcı"lardan hizmet alabilmektedir.

Yer Sağlayıcı: Hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişiler. İngilizcedeki karşılığı olan "(web) hosting-provider" teriminden çevrilen bu ifade kanunun ilgili devlet kurumlarınca uygulanması esnasında son derece geniş yorumlanmakta ve kullanıcı içeriği ile oluşan siteler diyebileceğimiz siteler de (web 2.0 = "user generated content") yer sağlayıcı olarak değerlendiriliyor. Örneğin Facebook, Youtube, Twitter vb. birer yer sağlayıcıdır. İçeriklerine herkesin erişebildiği küçük bir forum sitesinin toplam 45 üyesi için o forum sitesi de "Yer Sağlayıcı"dır, ayda toplam 1000 kişinin ziyaret ettiği Wordpress Blogu için alınan site barındırma hizmetini sunan kurum da, Ekşi Sözlük de, CNNTurk.com'un barındırıldığı veri merkezi de.

İçerik Sağlayıcı: İnternet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişileri ifade eder. Yani buradan internet sitelerine yorum, yazı vb. yazan ya da resim, müzik vb. içerikler yükleyen kullanıcıları ya da bir internet sitesi, blog vb. şeklinde internette sayfa açan tüm gerçek ve tüzel kişiler anlaşılmaktadır. Örneğin bir yurttaş gazeteci kendi blogunda yazdığı kendi yazıları açısından içerik sağlayıcıdır ya da bir üniversite, kendi sitesindeki tüm içerik açısından içerik sağlayıcıdır ya da bir haber sitesindeki kendi girmediği haberlerin altına yorum yazan kişiler ilgili yorumları açısından içerik sağlayıcıdır. CNNTurk.com özelinde düşünecek olursak, editörler, muhabirler ve yorum yazarak katkı sağlayan okuyucular içerik sağlayıcıdır. Tabii içerikleri Facebook'ta ve Twitter'da paylaşanlar da

İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcı: Kişilere belli bir yerde ve belli bir süre internet ortamı kullanım olanağı sağlayanı gerçek ve tüzel kişileri ifade eder. Örneğin kablosuz ağ bağlantısını kullanımınıza açan kahve dükkanı. Ya da kaldığınız otel, bindiğiniz şehirlerarası otobüs, okuduğunuz üniversite, maaşlı çalıştığınız işyeri.

Ticari amaçla internet toplu kullanım sağlayıcı: İnternet salonu ve benzeri umuma açık yerlerde belirli bir ücret karşılığı internet toplu kullanım sağlayıcılığı hizmeti veren veya bununla beraber bilgisayarlarda bilgi ve beceri artırıcı veya zekâ geliştirici nitelikteki oyunların oynatılmasına imkân sağlayan gerçek ve tüzel kişileri ifade eder. Kısacası internet kafeler.

IP Adresi (IP numarası): İnternete bağlı tüm ev ve işyerlerinin sahip olduğu, özgün bir internet kimlik numarası (tıpkı TC kimlik numarası gibi). Ayrıca internet sitelerinin bulunduğu bilgisayarlar (sunucular) da özgün bir IP adresine sahiptir. Internet Protokol numarasıdır.

URL (Adres): Universal Resource Locator, kişilerin internette gezinirken, kullandıkları tarayıcının adres çubuğunda gördüğü adres, bulunak. http://www.cnnturk.com/bilim-teknoloji/internet/gecen-gun-internette-ne-yaptigini-herkes-bilecek CNNTurk.com'daki bir sayfaya ait bulunaktır (URL'dir).

Alan adı (Domain Name): Örneğin http://www.cnnturk.com adresinin alanadı cnnturk.com'dur. İnternet sitelerindeki sayfalar ve adresler, bir alanadına bağlı olarak kullanılır. Alan adları, alan adı sağlayıcıları tarafından web sitelerine erişimi kolaylaştırmak için sağlanan akılda kalıcı adlardır. cnnturk.com bir "Alan Adı"dır.

DNS (Domain Name System): Bir internet sitesi domain'inin (alan adı) IP Adresi olarak karşılığını tutan sistemler. Bu sistemler aynı zamanda .com, .net, .tr, .edu, .gov.tr ~vs. gibi uzantıların yönetimini de sağlar. Her internet sitesi, yayında olmak için en az 1 sunucuda barınmak zorundadır. Bizim sitelere erişmek için uzun uzadıya o sunucunun/sunucuların IP adreslerini ezberlememize gerek yoktur. Onun yerine Alan Adlarını kullanırız. İşte bu DNS (Domain Name Server) dediğimiz sunucular, hangi Alan Adı'nın, hangi IP ile ilişkili olduğunun kaydını tutan sunuculardır. Türkiye'de kullanıcılar çoğunlukla bu hizmeti İSS / Erişim Sağlayıcı diye tanımlanan kurumlardan alır. Ancak internet sansürünü aşmak için Google Public DNS ya da Open DNS gibi hizmetlerden yararlanılmaktadır. İnternet yasa teklifinin kabülü halinde engellenen siteye DNS değiştirip girilemeyecek.

VPN (Virtual Private Network): Sanal Özel Ağ diye çevrilebilen bu hizmet, bize sanki başka bir ağdaymışız gibi internete çıkış yapmayı sağlayabilen bir hizmettir. Örneğin Norveç'teki bir VPN hizmetinden yararlanıyorsak, İnternete Norveç'teki bir evden bağlanıyormuş gibi, Norveç'in sansür ve kısıtlarına göre bağlanırız. FBI gibi kurumların internet sansürünün olmadığı ülkelerde VPN hizmeti satan şirketler kurduğu bilgisi Ağ Güvenliği ile ilgili sitelerde paylaşılmaktadır. Türkiye'deki çeşitli tüzel kişiliklerin de VPN hizmetinden yararlanmaya çalışan kişi ve kurumları fişleyebilmek için paravan şirketler kurduğu gündeme gelmektedir. Bu nedenle güvenilir VPN hizmeti bulmak güçtür ama olanaksız değildir.

Proxy / Vekil Sunucu: Bir bilgisayarın, başka bir bilgisayar üzerinden ağa bağlanmasıdır. Genellikle, ilk bilgisayarın ağı üzerinden erişimi engellenen sitelere bağlanmak ya da ilk bilgisayarın gizliliğini korumak için kullanılır. TOR Network, bu konudaki en yaygınlaşmakta olan Proxy Ağıdır.

NSA (National Security Agency): Amerika Birleşik Devletleri'nin Ulusal Güvenlik Dairesi. İletişim sistemlerini, günümüzde özellikle en aktif dijital iletişim kanalı olan İnterneti takip etmekte uzmanlaşmış Amerikan İstihbarat Teşkilatı. CIA'den ayrı olup direkt ABD Savunma Bakanlığı'na bağlıdır.

“Deep Packet Inspection” (DPI): Derin Paket Analizi / Derin Veri Çözümlemesi diye Türkçe adlandırılabilir. Bir ağdaki tüm veri paketlerini inceleyerek güvenlik açıklarını bulmak amacıyla geliştirilmiş olsa da, fişleme ve hatta içerik bazlı kısıtlama/ sansürleme amacıyla kullanılabilir. Yasada yapılacak değişiklikle içerik paketi bazlı kısıtlama hukuki çerçeveye oturtulmaya çalışılmaktadır. Böylece Twitter'ı kapatmak yerine, belli kullanıcılara erişimi engellemek, hatta belli hashtag ve Tweet'lerin görünmezleşmesini sağlamayı tercih etmek mümkün olmaktadır.

Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB): Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı, internet yasasını denetlemesinden sorumlu kurum. Yeni teklifin yasalaşması halinde TİB, mahkeme kararı beklemeden siteleri erişime engelleyebilecek; bir TİB elemanının soruşturulması TİB Başkanı'nın iznine bağlı olacak; TİB Başkanı'nın soruşturulması Başbakan'ın iznine bağlı olacak.

*Alternatif Bilişim Derneği ve Korsan Parti katkılarıyla hazırlanmıştır.