Bir Habercinin Gözüyle 10 Günde Etiyopya

On gün boyunca Afrika’nın en önemli ülkelerinden biri olan Etiyopya’da incelemelerde bulunan Milli Gazete muhabiri Ahmet Açıkay, Etiyopya özelinde Afrika kıtası hakkındaki izlenimlerini bizimle paylaştı… Açıkay, bölgenin içinde bulunduğu mahrumiyetten, medyanın sömürü düzenine nasıl taşeronluk yaptığına kadar pek çok çarpıcı açıklamada bulundu…

Şems Şeyma AÇIKAY

Afrika’dan henüz döndünüz. Hangi ülkeyi ziyaret ettiniz, biraz söz eder misiniz?

Kara kıtanın en önemli ülkelerinden biri olan Etiyopya’ya gittim. Etiyopya’nın Başkenti Addis Ababa, Adama, Jijiga eyaletlerini gezdim. Aslında uçaktan inerken ilk bakışta sizi cezbeden bir ülke olduğunu düşünüyorsunuz. Nelerle karşılaşacağınızı merak ediyorsunuz. Seyahatim boyunca genel olarak dikkatimi çeken ülkedeki karmaşık yapı ve yoksulluk oldu. Yoksulluk bu ülkenin kaderiymiş gibi geliyor insana. Bir Asyalı olarak ülkeye bakınca, çok şeylerin yapılabileceğini ve onların yaşantısının bir kader olmadığını düşünüyorsunuz. Ancak bulunduğum süre zarfında gördüklerim ve yaşadıklarım bu durumun onların zihinlerinde “bir kader olduğu” fikrini oluşturdu bende. Kısa sürede siz de aslında yoksulluğun onlar için bir kader olduğunu düşünmeye başlıyorsunuz. Bu yoksulluk, hayatın her alanında var. Çöpten ekmek yiyen insanlar mı dersiniz, sokaklarda çıplak gezenler mi? Vücutları ile para kazanmak için yollara dizilen kadınlar mı dersiniz, sokak köpekleri ile sokakta yatan insanlar mı… Bu manzaraları sayarak bitiremem.

Etiyopya daha önce gittiğim Afrika ülkelerinden gelişmişlik düzeyi olarak daha üstün. Başkent Addis, bana 1980’lerin o karmaşık yapısıyla İstanbul’u hatırlattı. Yoksullukta uçurum o kadar fazla ki en zengini ile en fakiri arasında dağlar kadar mesafe var. Ülkede bir demokratik yapıdan söz edilebilir ama bu yapı iyi işlemediği için sıkıntılar da diz boyu. Dini açıdan hıristiyan ve müslümanların beraberliği ise çok önemli. Bu birliktelik, onları dünyanın diğer toplumlarından da ayırıyor bana göre.

Yoksulluktan söz ettiniz. Ülkenin bu makus kaderinin sebepleri size göre neler olabilir?

Aslında Etiyopya özelinde Afrikalıların temel sorunu açlık ve yoksulluk değil. Temel sebebi zihin yoksunluğu. Çünkü bu coğrafyalarda yaşayan insanlar öyle zihinlerimizdeki algısı ile açlıktan ölen insanlar değil. Sırf zihinlerini kendileri yönetemedikleri için bu duruma düşüyorlar. Önemli olan nokta da burası. 90 milyon nüfusu ile büyük bir ülke olan Etiyopya’da yeşil alanlar, ekvator ikliminin elverişli imkanları ve daha pek çok olumlu yönüyle bu ülkede insanlar daha iyi bir yaşam standardına erişebilir. Bunun için ise öncelikle zihinlerini kendilerinin yönetmesi gerektiği inancındayım. Başkent’ten daha uzak bölgelere gittiğimizde gördüğümüz manzaralara bakılırsa, ülkede hala bir çadır kültürü hakim. Bildiğimiz çadırlardan farklı hasırdan çadırlar bunlar. Yani toplum tam olarak yerleşik bir yapıya geçememiş. Bu konuda ilerlemeler kaydediyor. Böyle olunca da ülkedeki ekonomi de gelişmiyor. Çünkü insanların ihtiyaçları çok sınırlı. Günlük yemek ihtiyaçlarını giderdikleri müddetçe hayatlarında mutlu olacaklarını düşünüyorlar.

Bir Sömürü aracı olarak "medya"

Afrika’nın bu durumu ile sömürü düzeni arasında bir ilişki var mı sizce?

Yoksulluğun da temelinde söz ettiğimiz “zihin yönetimi” burada devreye giriyor. Afrika’nın en önemli sorunu olan zihin sömürüsü dediğim şey bu. Zihinleri sömürülmüş. Batılılar Afrikalıları ilk keşfettikleri yüzyıldan bu yana bu ülkede insanları boyun eğmeye koşullamış. Bu ise başlarının eğikliğinden değil, zihinlerine enjekte ettikleri emirlere itaat noktasında ön plana çıkıyor. Yer altı ve yer üste zenginlikleri ile sürekli sömürülen bu kara kıtanın kaderi de bu şekilde ilerliyor. An bariz örneği, ülkede, televizyon seyretmek isterseniz, bu ihtiyacınıza cevap verecek iki TV var; ya CNN’i ya da France 24’ü açmak zorundasınız. Ya Arapça ya da İngilizce dilleri ile bu toplumu yönlendiriyorlar. Örneğin France 24 kanalı Etiyopya’da Arapça yayın yaparken, daha önce bulunma fırsatı edindiğim ve Fransız sömürgesi olan ülkeler Togo, Benin, Burkino Faso’da da aynı kanal halkın hepsinin konuştuğu dil olan Fransızca yayın yapıyor. Sömürü dediğimiz şey daha önceki yüz yıllarda gemiler ve askerlerle yapılıyordu. Şimdi ise bu gelenek, teknoloji ve medya ile sürdürülüyor.

Medyanın bu noktada önemli rol oynadığını söylediniz. Özelde dikkatinizi çeken bir şey oldu mu?

Tam da yaşadığım bir olayı aktaracaktım. Şöyle ki; o bölgede yayın yapan Avrupa ve ABD’nin önde gelen televizyon kanalları, CNN, France24, CNBC, CBC ve daha pek çok kanal Türkiye ile ilgili ilginç haberlere imza atıyor. Daha önceki Afrika seyahatimde France24 kanalı Türkiye ile ilgili bir habere yer veriyordu. Haberde neden bahsedildiğini sorduğumuzda oradakiler, haberde ‘Türkiye Irak’ı işgal etti’ bilgisinin geçtiğini söylediler. O kadar şaşırdık ki, bir anda başka bir ülkeyi işgal eden Türkiye’nin vatandaşı olmuştuk. Durumu kendilerine izaha çalıştık ama ne kadar anlatabildik bilemiyorum. Son seyahatimde de Etiyopya’nın Somalisi dedikleri bölgede Etiyopya Devleti ile savaş halinde olan silahlı gruplar vardı. Onlardan bazılarının bize PKK’yı sorması bizi çok şaşırttı. PKK mensuplarını “özgürlük savaşçısı” olarak nitelendirmeleri ise bu şaşkınlığımızı iki katı artırdı. Durumu kendilerine izah ettik. Ama niye böyle düşündüklerini sorduğumuz da ise az evvel söz ettiğim haber kanallarının PKK’yı terörist bir örgüt yerine, halkı adına savaşan bir örgüt olarak lanse ettiğini öğrendik. Bu bilgiyle, medya organlarının Afrika’daki sömürü çarkına nasıl su taşıdığını bir kez daha görmüş olduk.

Etiyopya’da sosyal hayat nasıl?

Etiyopya’da sosyal hayattan kastınız, insanların sürekli sokaklarda dolaşıp bir şeylerle uğraşması ise bu noktada çok sosyaller denebilir. Çünkü bu ülkede insanlar sabahın beşi ile gecenin yirmi üçü arasında sokakta yaşıyorlar. Geriye kalan zaman diliminde ise tek odalı küçük barakalarında yaşamlarını sürdürüyorlar. Burada hem yemek yiyor hem de uyuyorlar. Ancak sosyal hayattan kastınız, kültürel etkinlikler ise kendi açlıklarını gideremeyen bir toplumda sanat ve buna benzer şeylerden söz etmek pek mümkün değil.

Ülkede dikkatimi çeken bir başka şey de sokakların ve caddelerin sürekli kalabalık olmasıydı. İnsanlar gece gündüz dışarıda yaşamlarını sürdürüyor. Karmaşa temelli bir düzen var. Örneğin sadece Başkent Addis Ababa’da birkaç trafik ışığı görüyorsunuz. Fakir bir ülke diyorsunuz ama taksi ve “bajbaj” dedikleri üç tekerlekli bisikletler öyle hareket ediyor ki, orada bulunduğum zaman zarfında bir kazaya dahi şahit olmadım.

Dikkatimi çeken olaylardan biri de insanlarda temizlik ve su ile ilgili bir kültür oluşmamış. Anadolu’daki o su kültürü anlayışı buralara sanki hiç uğramamış. İçme sularını, yağmur sularından ve çukurlara dolan sulardan karşılayan bir toplum. Bu yüzden hastalıklar diz boyu. Sokakları pislikten geçilmiyor, temizlik kültürleri çok zayıf, belki de şartlar onları bu duruma mahkum kılıyor. Her yer çöp dolu, sokaklar kokuyor. En merkezi caddelerde dahi ihtiyaç gideren insanların sayısı o kadar çok ki. Görünce hayretten küçük dilinizi yutacak gibi oluyorsunuz.

Ziyaretiniz esnasında sizi en çok etkileyen şey ne oldu?

Temelde en çok etkilendiğim şey, farklı inanç ve kültür kodlarından gelen bu toplumun beraber ve sıkıntısız bir şekilde yaşamlarını sürdürmeleri. Hele hele dini sembolleri hayatlarında o kadar çok kullanıyorlar ki, gençlerin boyunlarında kocaman haç işaretli kolyeleri görüyorsunuz. Özellikle hıristiyan toplumunda semboller o kadar yoğun ki, arabaların arkasında haç işaretleri, kızların boyunlarında tişörtlerinde büyük haç sembolleri. Hıristiyanların bu noktada ibadet şekilleri de beni çok etkilemişti. Bir kilise ziyaretinde kadınların müslümanlar gibi secdeye gittiklerini görmek benim için yeterince ilginç oldu. Her ne kadar toplumda iki farklı din algısı olsa da, bu algılar birbirlerine çok yakın duruyor.

Peki tüm bu ekonomik yoksulluk için neler yapılabilir?

Afrika’nın tamamında görülen bu düzenin temelinde bir zihinsel sorun olduğunu söylemiştik. Ancak sömürü anlayışının medeniyeti olmayan ve bu şekilde dünyaya adalet sağlayabilecek yeni bir yapılanmaya ihtiyaç duyduğu bir gerçek. Bugün BM ve ona bağlı uluslararası kuruluşların tek taraflı ve tek kutuplu bir dünyada kendilerine göre dizayn ettikleri bölgelerde zihin yönetimini değiştirmek çok zor. Eğer bir gün adaleti sağlayacak yeni bir uluslararası sistem kurulursa o zaman belki Afrika’nın kaderi değişecek. Zihinlerini kendileri kontrol ettikleri müddetçe hem yoksullukla baş edecek, hem de dünyada saygın birer toplum olabilecekler.

Türkiye bölgede etkili mi?

Türkiye’nin bölgede etkinliğinin giderek arttığını yaşadığım olaylardan gördüm. Türkiye’den bakınca belki pek gözükmüyor ama orada iken üzerinizdeki pasaportun ne kadar önemli olduğunu hissediyorsunuz. Edindiğimiz bilgilere göre Avrupa’dan insani yardım için Etiyopya’ya gelen Türk asıllı ama Alman pasaportlu iki vatandaşın, tutuklanarak, terörist diye federal mahkemelerde yargılandığını öğrendik. Bir ay tutuklu kaldıktan sonra, mahkemenin serbest bıraktığını ve bunda Türk Büyükelçiliği’nin önemli bir rol oynadığını öğrendik. Çünkü Alman Büyükelçiliği tutuklu bulunan Türk asıllı vatandaşları ile ilgili herhangi bir girişimde bulunmamış. Türk Elçiliği de konuyu gündemine alınca Etiyopyalı yetkililer bu insanların Türk asıllı olabileceğini ama Alman vatandaşı olduğunu anlarlar. Türkiye’nin kendi vatandaşı olmayan ama soydaşı olduğu iki kişiyi bu şekilde kurtardığını da aktarmış olalım. O bölgede bulunduğumuz günlerde de Türkiye Diyanet Vakfı’nın iki görevlisi yasak bölgede fotoğraf çektikleri için anında gözaltına alınmıştı. Ancak Türk Büyükelçiliği vatandaşlarına sahip çıkarak iki saat içinde özgürlüklerine kavuşmalarını sağladı. Bu iki örnekte gördüğüm şey aslında Türkiye’nin bölgede giderek etkinliğinin arttığıdır. Ancak bu etkinliğin olumlu veya olumsuz yönde ilerlemesi, Türkiye’nin bölgede nasıl var olması gerektiğine karar vermesi ile ilişkili…