Otizm nedir? Sorusunun İlk Akla Gelen Cevabı “TAKINTILAR”

Esra KAPLAN

İzlediğim bir filmden çok etkiledim, adı “My name is khan”.

Otistik bir adam ve belli bir takıntısı var,  “sarı”.

Bu renge bakamıyor görünce gözleri kararıyor bayılıyor.

Bu film otizm nedir,  Nasıl ortaya çıkar tedavisi var mıdır? gibi bir çok soru uyandırdı aklımda…

Ve bu konuyla ilgili Şulenur Ergün’e merak ettiğim soruları sordum,  sağ olsun beni kırmayarak cevapladı. Şule, genç  bir öğretmen ve özel bir öğretmen, çünkü hem benim en yakın arkadaşım hem de  OÇEM’de yani Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi’ nde çalışıyor. Onun iki özel öğrencisi var ve onları çok seviyor.

Bilmeyenler için ilk sormak istediğim, otizm nedir, belirtileri nelerdir?

Otizm yaşamın ilk üç yılı içinde ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden özürlülük durumudur. Otistiklerde müzik ya da matematik gibi sınırlı alanlarda yetenekli olunabilirken günlük yaşamla ilgili basit becerilerde ciddi eksiklikler olur. Birçok belirtisi vardır. Kalıplaşmış davranışlar. Örneğin, sallanma veya el çırpma. Ekolali dediğimiz daha önceden duydukları belli bir cümleyi sürekli tekrar etme her şeyin aynı olmasını istemek, rutin yaşama bağlılık, değişikliklere aşırı tepki vermek, uygunsuz ve sebepsiz gülmek ve ağlamak, tehlikeye karşı duyarsızlık, göz temasının çok az ya da hiç olmaması gibi birçok belirtisi vardır. Unutmayalım ki otizmde dışlamamak, farkında olmak gerekir ve eğitim çok önemlidir.

Otizmin tedavisi mümkün müdür?

Otizm tedavisi için herhangi bir ilaç ya da tedavi biçimi yoktur. Kullanılan ve önerilen tedavi yöntemleri ya da ilaç tedavisi ancak onun dikkatini yoğunlaştırma, iletişim kurmasına yardımcı olma ve iletişim kurmayı öğrenmesini destekler niteliktedir. Rehabilitasyon merkezlerinde yapılan işlemler de bunlardan ibarettir. Amaç tam anlamıyla bu merkezlerde onları topluma kazandırmak ve onların da bizler gibi normal bir birey olduğunu hissettirmektir.

Otizm normal yaşamı zorlaştırıyor mu? 

Zaman zaman yaşamı zorlaştırdığı söylenebilir. Otizmde özellikle sosyal etkileşim yetileri şiddetli bozukluk gösterir. Sosyal uyum becerileri oldukça geç gelişir. Konuşamama en önemli uyum bozukluğudur. Öfke nöbetlerinin olması da yaşamı etkileyen bir durum. Otizmde çok fazla görülen takıntılar yaşamı oldukça zorlaştırır.  

Öğrencilerinizin otistik olduğuna dair belirtiler neler ?

Öğrencilerimin ikisi de konuşamıyorlar. İkisinin de farklı şeylere takıntıları var. El çırpma ve yerinde sallanma davranışları var. Erkek öğrencimin sese karşı epeyce hassasiyeti var. Yüksek sesle konuşmak, yüksek sesle müzik ve ya çizgi film açmak onu rahatsız ediyor ve kulaklarını tıkıyor. Bu durumlar bazen öfke nöbetlerine neden olabiliyor. Kız öğrencimde sözlü uyarılara tepkisizlik var. Mesela; seslendiğimde duymuyormuş gibi davranması… Zıplayarak yürüme, bazen de parmak ucunda yürüme davranışları var. Yemek yeme bozuklukları var. Yenilmeyecek şeyleri yiyebiliyorlar. Anlamsız gülme ve ağlama davranışları var.

Takıntılardan bahsettik sizin öğrencilerinizin takıntıları neler?

Erkek öğrencimin ip sallama takıntısı var. İp olmadığında montundan ip koparıyor, bulduğu kağıt, karton gibi şeyleri kopararak sallıyor. İp, kâğıt bulamadığı zamanlarda da çöp poşetini koparıp sallıyor. Kız öğrencimde düzen takıntısı var, masanın üzerinde duran defter yamuk duruyorsa eğer onu düzeltmeden duramıyor, dolap ve ya çöp kutusu açık olduğunda hemen kapatmak istiyor bundan rahatsızlık duyuyor.

Öğrencileriniz ile nasıl iletişim kuruyorsunuz?

Öğrencilerim konuşamadığı için sözlü iletişim kuramıyorum. Öğrencilerim konuşamamalarına rağmen anlayabiliyorlar. Bir şey istediklerinde istediği şeyi gösteriyorlar. Örneğin; çantasında olan suyu gidip alıyor, suyu açamadığında bana uzatıyor. Yakınında olmayan bir şey istiyorsa huysuzlanıyor ve istediği şeyi bana göstermesini sağlıyorum.

OÇEM’in diğer özel eğitim okullarından farkı nedir?

Bu okulda eğitim bireysel ilgi gerektiriyor. Öğretmenler birer birer öğrenciyle ilgileniyor zaten sınıflar 2 veya 4 kişilik. Tek öğretmen tek öğrenci olan sınıflar da var.

Günlük hayatlarını düzene sokabilmek adına neler yapıyorsunuz?

Konuşmaları için konuşma organlarına çeşitli egzersizler yapıyoruz. Bunlar;  dil esnekliğini geliştirici çalışmalar, çene esnekliğini geliştirici çalışmalar, emme çalışmaları gibi. Ve ağız içi masaj yapıyoruz. Takıntılarını azaltmaya çalışıyoruz. Tam geçmesi sağlanamasa bile o durumdan rahatsızlık duymasını azalmaya çalışıyoruz. Öz bakım becerilerini geliştirmeye çalışıyoruz. Saç tarama diş fırçalama çalışmaları yapıyoruz. Bağımsız yemek yemelerini sağlıyoruz. Yemek öncesi ve sonrası elini yıkaması gibi davranışların üzerinde duruyoruz.

Hangi dersleri alıyorlar?

Günde 6 saat, bunlar haftalık ders programına göre  işleniyor. Matematik,  din kültürü ve ahlak bilgisi,  beden eğitimi, beslenme eğitimi(haftanın her günü 1 saat) , görsel sanatlar, hayat bilgisi, müzik, okuma yazma,  dil ve konuşma gelişimi, toplumsal uyum becerileri, metin okuma yazma çalışmaları derslerini alıyorlar.

Çocukların derslerdeki dikkatleri nasıl? 

Dikkat süreleri çok az. Çok çabuk sıkılıyorlar ve yapmak istemiyorlar. Bu durumlarda pekiştireçler kullanarak onların dikkatini çekmeye çalışıyorum. Mesela çikolatayı küçük parçalara ayırıp her yaptığı şeyde bir tane vermek gibi… 

Dersler nasıl geçiyor? Okuma –yazma biliyorlar mı?

Kız öğrencim okuma yazma biliyor, 6 yaşında kendi kendine öğrenmiş. Konuşamadığı için okuma çalışması yapamıyoruz ama yazma çalışmaları yapıyoruz. Yalnızca yazması için uyarıcı bekliyor. “Haydi şunu yaz bakalım” dediğimde hiçbir şekilde yazmıyor, bekliyor. Elinin üzerine elimi koyduğum zaman yazmaya başlıyor. Bu derste yazmasını geliştirme, yazım kurallarına uyma çalışmaları yapıyoruz. Ve uyaran almadan yazmadığı için bunun üzerinde çalışmalar yaparak bunu geçirmeyi amaçlıyoruz. Önce elini, sonra bileğini, sonra dirseğini, sonra omzundan tek bir dokunuşla yazmasını sağlayarak bu davranışı aşmasını sağlamaya çalışacağız. Erkek öğrencim ise okuma yazma bilmiyor. Onunla çizgi çalışmaları, kesik çizgileri birleştirerek şekil oluşturma çalışmaları yapıyoruz.

Kız öğrencim toplama çıkarma işlemlerini de yapabiliyor. Bunları da bir uyarıcı aldığında yapıyor.

Erkek öğrencimle kavram çalışmaları yapıyorum. Büyük-küçük, az-çok gibi…

Okulda başka ne gibi etkinlikler yapıyorsunuz?

Spor salonuna gidiyoruz. Yürüyüş bandı zıp zıp gibi aletlerde çocukların hem eğlenmesi hem de spor yapmasını sağlıyoruz. Çocuklarla çeşitli faaliyetler yapıyoruz. Makas tutmalarını basit etkinlikleri bağımsız yapmalarını, daha zor olanları yardımla yapmalarını sağlıyoruz. Boyama çalışmaları, kâğıt katlama, kâğıt yuvarlama gibi etkinlikler yapıyoruz. Proje yapıyoruz. Çocukların görsel algılarını geliştirmeye çalışıyoruz.

Özel eğitimde ailelerle iletişim çok önemli, sizde ailelerle iletişim içerisinde misiniz?

Evet. Aileler ile aramızda bir iletişim var. Aile eğitim için çok önemli. Normal bir çocuğun gelişiminde de ailelerin katlıları büyük. Özel eğitimde ise aileler de birer öğretmen olmalıdır. Çünkü onlar yardımcı olmazsa okulda verilen eğitimi evde devam ettirmezse bütün çaba boşa gidebilir.

Devlet herhangi bir ücret alıyor mu ailelerden?

Okula her ay belli bir aidat ödüyorlar. Devlet de bu çocukların ailelerine her ay bakım ücreti veriyor.